Chuỗi ngọc Sa Pa

Sa Pa mù sương, bềnh bồng sông mây, sắc ngời đỗ quyên… luôn gọi mời bước chân phiêu lãng.

Đường lên Tây Bắc

Đọc lên câu thơ của Quang Dũng: “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!/ Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi...” lại muốn về Tây Bắc. Đôi khi ngân khúc “Tình ca Tây Bắc” lại ngỡ như gửi hồn quê hương xứ sở vào lá xanh, nắng mật, hoa vàng: Rừng cây xanh lá muôn đóa hoa mai mừng đón xuân về/ Vui trong nắng vàng từng đàn bướm trắng bay khắp rừng hoa...”. Miền Tây Bắc trong tâm tưởng tôi lung linh ngàn chuỗi ngọc. Rồi đến một ngày tôi cũng chạm vào dải sơn mạch Hoàng Liên có ngọn Phan Xi Păng hùng vĩ và tận mắt ngắm nhìn non sông gấm hoa của đất nước.

Cô gái Mông đang mời du khách mua hàng lưu niệm.

…Trưa hôm ấy, chúng tôi vội vàng chia tay Hạ Long, theo Quốc lộ 5, rẽ các Quốc lộ 2, 70 rồi dọc con đường ngoằn ngoèo thẳng về Lào Cai cho kịp. Mặt trời đã gác non đoài mà đường lên còn tít tắp dặm xa... Nhưng cái tên Lào Cai - thành phố đầu nguồn sông Hồng nước Việt - nơi ấy có “Sa Pa hè mát hơn thu/ Chỉ làn không khí đã ru dịu người” (Xuân Diệu) luôn gọi mời chúng tôi đi tới.

Hôm sau, chúng tôi đi chợ Cốc Lếu. Theo nhà văn Mã A Lềnh, Cốc Lếu là xứ cây gạo, tiếng Giáy gọi là “Coóc reéo”, tiếng Kinh đọc chệch thành Cốc Lếu. Phải nói thành phố Lào Cai là xứ của hoa gạo. Cả một vùng thung lũng ngã ba sông Hồng và sông Nậm Thi, nơi đâu cũng đều bắt gặp những cây gạo khi thì nép mình, khi thì vươn cành, sắp thành hàng khắp ngả đường trong phố. Bất giác nghe ai đó ngâm nga câu ca dao quen thuộc:

Ai đưa tôi đến chốn này

Bên kia Cốc Lếu, bên này Lào Cai.

Đường lên Sa Pa quanh co uốn lượn đẹp đến nao lòng. Chúng tôi ngồi trong xe cứ tưởng mình đang lượn bay trên mấy từng không. Lúc bên trái khi bên phải đâu đâu cũng thấy mây núi chập chùng còn bầu trời thì lặng yên như bức tĩnh vật. Xa xa, thấp thoáng vài nóc nhà chìm lẫn trong mây. Nơi đây thực không mùa, trời đang hè nắng mỏng không đủ nóng cái nhìn, thoảng se lạnh dắt chúng tôi vào mùa thu. Với độ cao 1.556m so với mặt nước biển, Sa Pa nép mình dưới đỉnh cao nguyên Can Thàng 670m (thời thuộc Pháp gọi là Lồ Súi Tổng, có nghĩa nước rơi xuống thung sâu).

Theo bản đồ địa lý Lào Cai (năm 2000), nhiệt độ ghi tại trạm Sa Pa: tháng 11: 90, tháng 12: 100, các tháng 6, 7, 8 là 200. Ngày 26.3.1974, tuyết rơi dày 50cm; năm 1976 tuyết đóng băng ô tô không qua được đèo Hoàng Liên Sơn.

Có lẽ Sa Pa còn in đậm nét trong tâm trí tôi là nhờ truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của nhà văn Nguyễn Thành Long, gốc người Quảng Nam. Tác phẩm dẫn người đọc lặng lẽ qua từng cung bậc nhẹ nhàng mà sâu lắng, kín đáo mà gợi nhiều mỹ cảm. Mơ Sa Pa tôi như tan trong làn sương mỏng mảnh. Yêu Sa Pa như người tình diệu vợi từ mấy ngàn năm trước, để tôi về đây cùng thỏa sức ngắm nhìn. Và Sa Pa không cần ráng sức tỏ bày, không cần điểm trang gì cả vì tầng tầng lớp mây vừa mới giăng bay trước mặt rồi sà thấp ấp iu rung qua ngàn cây cỏ lá. Ngay cánh hoa vừa nở ở đằng kia cũng khẽ nghiêng mình đỏng đảnh một chút vì tuyết sương la đà…

Sa Pa không lặng lẽ

Sa Pa trong tâm tưởng tôi bềnh bồng bay theo ngàn áng mây, chứ còn Sa Pa trước mắt tôi bây giờ mang ít nhiều thay đổi. Đúng vậy, người ta đi Sa Pa du lịch như trẩy hội nên Sa Pa bây giờ đâu còn lặng lẽ nữa. Cái lặng lẽ của Sa Pa năm nào nhà văn Nguyễn Thành Long giờ đã “động”. Ngày nay Sa Pa là thành phố nghỉ mát kỳ thú với khí hậu trong lành, mát mẻ; là điểm đến hấp dẫn của nhiều du khách.

Sa Pa mù sương.

Có người khuyên rằng, lên Sa Pa nhớ nhấm rượu San Lùng và hơn hết mua về làm quà một con dao bản Coóng. Trong kho tàng thần thoại Mường có nhân vật nữ thần - bà Nhần (Bài ca “Đang Vần Va”): “Dậy rút con dao nhọn/ Dao bảy nắm chuôi tròn/ Đi chặt đất chan chát/ Đi chặt cát ầm ầm…”. Thật vậy, do vùng Tây Bắc có địa mạo đặc thù nên người Mông sớm có kỹ thuật rèn dao (dùng cho việc nương rẫy) rất độc đáo và một bí kíp khác là khả năng họ nhìn màu của sắt để tôi.

Kỹ thuật tôi sắt (thối hay kiện) là sau khi rèn xong, kim loại chưa cứng hẳn, người thợ nhúng vào nước hay dầu để cho thép cứng hơn. Có nhiều cách tôi sắt khác nhau, ngoài bằng nước, có khi nhúng vào muối, hoặc khi trong thân cây chuối, cả khi trong vỏ cây, lá… Nhưng chính xác tôi thép bí truyền trong dung dịch gì, độ nóng ra sao, cách thức thế nào vẫn còn bí ẩn.

Tôi cũng săm soi một cặp dao, tuy chút phân vân, vì ai đó vừa mới nhắc, coi chừng nhầm đồ giả! Không rõ tôi mua vì cái hấp lực “danh bất hư truyền” rèn dao của người H'mông hay còn điều gì khác?

Trong ý nghĩ tôi, hễ nơi nào núi cao ắt có cây quý. Như Quảng Nam có đỉnh Ngọc Linh nên cho cây sâm Ngọc Linh. Và Sa Pa dưới đỉnh Phan Xi Păng cũng cho cây sâm tam thất vậy. Tam thất thuộc họ nhân sâm. Cây tam thất nếu đủ 7 lá là tam thất nòi, nhưng bây giờ rất khan hiếm. Người nước ngoài gọi tam thất là kim bất hoán, tức “vàng không đổi”.

Tam thất sinh trưởng 3 phần nắng, 7 phần râm, trồng từ 3-7 năm mới thu hoạch. Cây bao giờ cũng đủ 3 cành 7 nhánh, mỗi nhánh 3 lá, mỗi lá 7 thùy. Khi thu hoạch củ nó rắn như đá, nặng như sắt.

Trồng tam thất cũng như khai vàng vậy. Tôi đã đọc đâu đó nguyên mẫu người thanh niên “cô độc nhất thế gian” trong truyện ngắn của Nguyễn Thành Long là ông Lê Văn Sử, hiện sống ở thị trấn Than Uyên, tỉnh Lai Châu. Qua chuyện kể, ông Sử đau đáu nỗi niềm về cây tam thất. Ông Sử dặn, loại tam thất trồng không đúng chỗ, chưa đủ lá thì dù có sao tẩm bằng cách nào, dùng cũng không đem lại hiệu quả. Đừng mua tam thất ở chợ trời Sa Pa nhé! Nhưng tôi vẫn cứ mua hạt - nụ non bao tử tam thất vì nghe đâu thầy thuốc Lê Thanh Bình giới thiệu, hãm nước uống, bổ máu, chữa mất ngủ, tăng sức đề kháng, điều hòa huyết áp. Tôi có mời bạn bè dùng thử ai cũng đều khen hạt, hoa có vị lạ và ngon...

Đêm xuống, chúng tôi loanh quanh lần nữa khu nhà thờ. Ở đó, dưới ánh đèn mờ tỏ một nhóm trẻ Mông trạc tuổi 16 - 17, trên tay mỗi đứa ôm một chiếc khèn đan thành vòng tròn. Có lẽ chúng sắp tấu một khúc nhạc khi có đông người xem. Khèn ngân lên những thanh âm huyền hoặc. Những bước đi khom quyến rũ tự tình. Giai điệu u trầm len trong làn sương gợi bao xao xuyến người về. Tôi định giương máy ảnh, người bạn bên cạnh nhắc, coi chừng chúng “đòi” tiền…

Trở lại câu chuyện trên đỉnh Yên Sơn diễn ra ba mươi phút ngắn ngủi trong “Lặng lẽ Sa Pa”. Những người trong cuộc đã chạm vỡ lớp thời gian để sau này chỉ còn đọng lại những giọt sương trên chiếc lá non lóng lánh hồi quang hư ảo. Cô gái hóa thân vào tác phẩm của Nguyễn Thành Long xuất hiện rồi tan biến rất nhanh: “Nhà họa sĩ thì còn trở lại, nhưng cô, trong trời đất Tây Bắc bạt ngàn, trong cuộc đời mênh mông nói chung, chốc nữa, chắc cô sẽ đi luôn, biến mất...”.

Sa Pa buổi sáng đáng nhớ ấy và bao lần nào khác chỉ là cuộc dạo chơi phù du như Lưu Nguyễn lạc chốn Đào nguyên quên cả đường về. Bởi vậy, cứ mỗi mùa xuân đến, lại có những đôi tình nhân dìu nhau lên Sa Pa để tận ngắm hoa đỗ quyên đủ sắc màu hồng, vàng, tím, trắng ẩn hiện trong ngàn sương sớm long lanh. Và chỉ cần vài giọt nắng xuyên qua thoáng chốc hoa biến thành những chuỗi ngọc đẹp đến mê hồn.