Tổ chức các lễ hội VH-DL ở miền núi nên thế nào?

 

Ở đô thị, người dân có nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa, đặc biệt là các kênh thông tin đại chúng, các địa điểm sinh hoạt văn hóa đô thị (nhà văn hóa, rạp chiếu phim, công viên vui chơi...). Nhưng ở nông thôn miền núi, các hoạt động văn hóa chủ yếu của người dân là sinh hoạt văn hóa dân gian (hát dân ca, các trò chơi, các sinh hoạt cộng đồng...).

 

Đặc biệt, lễ hội là hoạt động hấp dẫn nhất, vui nhất, thu hút được cả cộng đồng tham gia. Lễ hội là thời điểm đặc biệt, là sự thăng hoa của đời sống văn hóa của đồng bào. Người dân không thể thiếu lễ hội vì không có hoạt động gì thay thế được lễ hội ở vùng miền núi. Điều này lý giải tại sao các lễ hội “sải sán, cấp sắc, hội cầu mùa” có một thời kỳ bị cấm nhưng người dân vẫn bí mật tổ chức. Từ khi đổi mới đến nay, cả một “làn sóng” lễ hội ở các thôn bản bùng nổ. Lễ hội đang có xu hướng phát triển mạnh cả về quy mô và thành phần tham gia lễ hội, người Mông ở Bắc Hà, Mường Khương (Lào Cai), ở Phong Thổ (Lai Châu), Sín Mần (Hà Giang) có tổ chức lễ hội “Gầu tào” thì lễ hội không chỉ là khuôn trong thôn bản mà lễ hội mang quy mô của cả vùng. Lễ hội Roóng Poọc của người Giáy ở Tả Van (Sa Pa - Lào Cai) được tổ chức không chỉ thu hút người Giáy mà thu hút cả người Mông, người Dao, người Tày của 4 xã thuộc vùng thung lũng Mường Hoa (Sa Pa) tham gia. Điểm nổi bật nữa là các lễ hội đã trở thành sinh hoạt đặc sắc để thu hút khách du lịch như: Lễ hội “Gầu tào” ở Pha Long (Mường Khương) thu hút cả người Mông ở Thái Lan, Lào, Trung Quốc sang dự; Lễ hội “Roóng Poọc” của người Giáy vào ngày Thìn tháng Giêng năm nay thu hút hơn 300 lượt du khách quốc tế.

 

Như vậy, lễ hội là sinh hoạt văn hóa cộng đồng đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân mà không một loại hình văn hóa nào có thể thay thế được. Một câu hỏi được đặt ra là có thực lễ hội ở miền núi rất tốn kém không? Người dân miền núi nghèo nhưng tổ chức lễ hội thì đều phát huy nguồn lực của cả cộng đồng. Hằng năm, các hộ gia đình trong thôn bản đăng cai lễ hội đều phân chia mỗi người đóng góp một ít kinh phí, lương thực, thực phẩm tham gia (ở vùng người Mông mỗi hộ gia đình mang cơm và thức ăn, rượu đến lễ hội, có nơi đóng tiền cả làng mua chung một con lợn tổ chức lễ hội). Năm nay trời rét, Lào Cai có gần 8.000 con trâu bị chết, do đó khi làm lễ “Khu zà zà” người Hà Nhì ở nhiều nơi mua đầu trâu hoặc một ít thịt trâu chứ không mổ trâu làm lễ.

 

Vì vậy, lễ hội ở miền núi không tốn kém về kinh phí, tài sản. Đồng thời, các lễ hội cũng không tốn kém về thời gian. Mỗi một lễ hội chỉ tổ chức từ 1 đến 3 ngày vào thời điểm nông nhàn cho nên thời gian cũng rất phù hợp và tiết kiệm với vùng núi. Mặt khác, các lễ hội ở miền núi đều góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, góp phần củng cố niềm tin và tín ngưỡng dân gian, củng cố ý thức cộng đồng; chống các tôn giáo ngoại lai làm mất bản sắc văn hóa dân tộc.

 

Ngành VHTTDL Lào Cai phối hợp với các đoàn thể đều tổ chức các lễ hội “ăn thề bảo vệ rừng” rộng khắp ở các cơ sở. Nhờ vậy các khu rừng thiêng, các khu rừng cấm ở các bản làng của đồng bào Thu Lao, đồng bào Hà Nhì, đồng bào Phù Lá... trở thành mô hình bảo vệ rừng hiệu quả.

 

 

Lào Cai là một trong số ít tỉnh miền núi sớm tổ chức các sự kiện văn hóa, sự kiện du lịch. Thực tiễn tổ chức các lễ hội du lịch đã đặt ra nhiều vấn đề về công tác quản lý.

 

Năm 2003, Sa Pa tổ chức lễ kỷ niệm 100 năm du lịch có 5 vạn lượt người tham gia, truyền hình trực tiếp, được quảng bá trên một số website quốc tế thì đến năm 2004 lượng khách du lịch đến Sa Pa tăng gần gấp hai lần. Ba tỉnh Lào Cai - Yên Bái - Phú Thọ tổ chức chương trình du lịch hướng về cội nguồn trong 3 năm liền thì lượng du khách tăng bình quân mỗi năm từ 25 đến 35%. Vì vậy, tổ chức lễ hội du lịch, tuần văn hóa du lịch... là hình thức quảng bá hiệu quả và hấp dẫn trong điều kiện hiện nay. Nhưng qua thực tiễn tổ chức các sự kiện này cần phải rút ra một số kinh nghiệm về tổ chức lễ hội du lịch:

 

- Chỉ nên tổ chức lễ hội du lịch, ở các đô thị lớn, có đủ khả năng đáp ứng nhu cầu về dịch vụ du lịch (cơ sở lưu trú, giao thông, các thiết chế văn hóa...) đáp ứng được yêu cầu thực tiễn.

 

- Nội dung chương trình lễ hội du lịch phải gắn chặt với bản sắc văn hóa địa phương, không nên rập khuôn máy móc, dẫn đến nhàm chán.

 

- Lễ hội du lịch phải chú trọng phần hội chứ không nhất thiết quá coi trọng phần lễ (đọc diễn văn quá dài, các hành động nghi lễ giống nhau, mải lo đón quan khách và truyền hình trực tiếp). Trong khi đó BTC chỉ chú trọng màn nghệ thuật biểu diễn, coi đó là yếu tố chính. Thậm chí là yếu tố duy nhất để làm lễ hội thì sẽ thất bại. Phần hội phải thu hút được đông đảo người dân tự giác tham gia. Vì vậy cần khuyến khích các hình thức sinh hoạt cộng đồng, các hình thức lễ hội đường phố...

 

- Tổ chức các sự kiện văn hóa, các lễ hội du lịch cần phải được xã hội hóa, kêu gọi tài trợ của các doanh nghiệp. Coi nguồn tài trợ, quảng bá của các doanh nghiệp là nguồn kinh phí chủ yếu để tổ chức lễ hội du lịch. Có như vậy mới thực sự lễ hội là của toàn dân, tiết kiệm được ngân sách Nhà nước.